Nakon Beogradskog mira 1739. godine, na području Bosanskog pašaluka u narednih pedesetak godina nije bilo nikakvih značajnijih teritorijalnih promjena.
Novi rat između Osmanskog carstva i Austro-Ugarske, vođen u periodu od 1788. do 1791. godine, završen je Svištovskim mirom, 4. avgusta 1791. godine. Uz neznatne izmjene, tim mirom zadržana je postojeća granica između Osmanskog carstva i Austro-Ugarske.
Iako je od samog dolaska Osmanlija na ove prostore novopazarska oblast uvijek predstavljala poseban corpus separatum, njen upravni položaj je, sve do zadnje decenije XVIII stoljeća, ostao formalno-pravno nedefinisan.
Kao nova administrativno-teritorijalna jedinica, sa sjedištem u dužem historijskom periodu u Novom Pazaru, a jedno vrijeme i u Sjenici[1], Novopazarski sandžak osnovan je 1790. godine. U vrijeme njegovog osnivanja tu oblast sačinjavale su nahije: Novi Pazar, Stari Vlah ili Nova Varoš, Sjenica, Mitrovica i Trgovište. Kao takav Novopazarski sandžak postojao je do 1817. godine, kada je privremeno ukinut, a njegova teritorija uključena u Bosanski sandžak.[2]
S obzirom da se nalazilo na raskršću važnih puteva, područje Novopazarskog sandžaka od najranijih vremena imalo je izuzetno važan geostrateški značaj. Takav položaj odrazio se i na zbivanja u vrijeme Prvog i Drugog srpskog ustanka.
Pod uticajem ustaničkih događaja u Smederevskom sandžaku, tokom 1805. godine, dolazi do povremenih oružanih sukoba i na području Novopazarskog sandžaka. U junu te godine ustanici su opljačkali Užice i Novu Varoš, a posebno žestoke borbe vođene su na području Karanovca, gdje se nalazio veliki pripadnika i jedne i druge sukobljene strane. Nakon nekoliko neuspjelih napada ustanika, sukob u Karanovcu razriješen je, međutim, dogovornim napuštanjem ovog mjesta od strane bošnjačkog stanovništva. Nakon dvodnevnih pregovora, 28. juna je sklopljen i sporazum o nenapadanju na granicama Novopazarskog sandžaka.
U aprilu mjesecu 1806. godine, na širem području Novog Pazara, u dva navrata došlo je do obračuna između osmanske vojske i ustanika, u Novom Pazari i na Budićima u blizini Deževe, u kojima su ustanici doživjeli poraz.
Tokom 1807. i 1808. godine na području Novog Pazara nisu vođene veće bitke, ali su neprestano postojali manji oružani sukobi.
Posljednje važnije ratne operacije u neposrednoj blizini Sandžaka odigrale su se 1807. godine, kada je Karađorđe krenuo da ponovo zauzme Užice (i varoš i tvrđavu), koje je već jednom imao u svojim rukama, u ljeto 1805. godine. Nakon duge borbe, po drugi put Užice je palo, 29. juna 1807. godine.
Primirje između Osmanskog carstva i Rusije, avgusta 1807. godine, dovelo je do zatišja na Balkanu, koje će trajati sve do proljeća 1809. godine, kada je ponovo krenula ofanziva Karađorđevih snaga na teritorije pod kontrolom Osmanskog carstva.
Krajem aprila i početkom maja 1809. godine, glavni dio Karađorđeve vojske, preko Javora, kreće put Sjenice, dok se drugi, manji dio njegovih snaga, upućuje u pravcu Novog Pazara, sa zadatkom da drži u blokadi novopazarski garnizon za vrijeme akcije oko Nove Varoši i Sjenice. Nakon dolaska u Sjenicu i zaposijedanja grada, 8. juna 1809. godine, Karađorđeva vojska je izvršila stravičan masakr domaćeg bošnjačkog stanovništva, u kojem je ubijeno oko tri hiljade muškaraca, žena i djece.
Osvajanjem Sjenice došlo je do presijecanja centralne komunikacije koja je vezivala Sarajevo sa Novim Pazarom, odnosno Bosanski sa Rumelijskim pašalukom.
Nakon zauzimanja Sjenice i poslije bitke na Suhodolu, i pokolja tamošnjeg bošnjačkog stanovništva, Karađorđe sa vojskom kreće na Novi Pazar.
Karađorđeva vojska, kojoj su se u međuvremenu pridružili i Crnogorci, ponudila je najprije braniocima Novog Pazara predaju uz neometan odlazak iz grada sa pokretnom imovinom i ličnim naoružanjem, što oni, međutim, nisu prihvatili. Nekoliko dana nakon toga, udarima iz nekoliko pravaca, Karađorđeve jedinice zauzele su veći dio novopazarske varoši, blokirajući tvrđavu i ostatak branioca i građanstva skrivenog u njoj. Tom prilikom ubijeno je na stotine Bošnjaka, a posebno težak zločin dogodio se u novopazarskoj Devlet hanum džamiji (kasnije poznatijoj kao Krnja ili Batal džamija) i njenoj okolini.[3]
Sredinom ljeta 1809. godine, osmanska vojska je uspostavila, iako uz veliku opasnost od hajdučkih presijecanja, komunikaciju koja je, iz Rumelije, išla, preko Prištine i Novog Pazara, za Bosnu, i povratila osmansku upravu u krajevima od Priboja i Nove Varoši, pa preko Prijepolja i Bijelog Polja, do Vasojevića, Bihora i Pešteri i Sjenice.
[1] Od reformi Omer-paše Latasa 1850/52. pa sve do 1865. godine.
[2] Hazim Šabanović, Bosanski pašaluk, Sarajevo 1982., str. 94.
[3] S obzirom da dio stanovništva u blizini ove džamije nije uspio da se domogne zidina tvrđave, sklonio se u Devlet hanum džamiju, u blizini današnjeg novopazarskog Orkužnog zatvora. Ustanici su, međutim, opkolili zatečeno bošnjačko stanovništvo i izvršili pokolj u kojem je, prema predanju, krv ubijenih tekla poput potoka, sokakom koji se spuštao na tadašnji stambolski drum (današnja Prvomajska ulica). Dugo nakon toga ovaj sokak je nazivan „Kanli“ (krvavi) sokak. Sama džamija porušena je 1959. godine. (Esad Rahić, Novopazarski zid plača, Sandžačke novine, god. I, br. 11, Novi Pazar 7. avgust 1996., str. 12.)