Srpski analitičiri kroz svoja viđenja potencijalnih rješenja za sandžačko pitanje, dali su glavne obrise svog sandžačkog Načertanija, koja uglavnom idu u pravcu slabljenja i neutralisanja jačih zahtijeva bošnjačkog naroda, s jedne strane, i jačanja srpskog sandžačkog življa u brojačnom i u ekonomskom pogledu, s druge strane.
Piše: Esad Rahić
Dakle, ne nude rješenje krucijalnih statusnih i identitetskih pitanja većinskog bošnjačkog naroda, već idu u pravcu jačanja demografskih i ekonomskih pozicija sandžačkog srpskog življa, i jačanju vojne kontrole nad sandžačkom regijom. Drugim riječima ne idu u pravcu rješavanja, već obratno, spriječavanja eventualnog pravednog rješenja statusa Sandžaka i sandžačkih Bošnjaka, preporučujući preduzimanje razičitih diskriminatorskih i nedemokratskih mjera i postupaka.
Podsjetićemo čitaoce na najzanimiljivije ideje srpskih analitičara koje su se pojavljivale u srpskoj štampi i drugim publikacijama, sa naročitim osvrtom na stanovišta i analize političkog analitičara Dr. Dušana Prorokovića.
U skladu sa rečenim, savremeni srpski garašanini su osobeno zainteresirani za stvaranje privredno aktivnog i ekonomski moćnog trougla Prijepolje – Priboj – Nova Varoš, u kojem je srpski živalj većinski, sa težnjom da sjeverozapadni dio Sandžaka postane centar cjelokupnog sandžačkog regiona, oko kojeg bi se okupile i na njega oslonile sve pogranične općine iz crnogorskog dijela Sandžaka i Republike Srpske.
Investicionim ulaganjima u ovaj dio Sandžaka zaustavili bi iselјavanje srpskog življa i napravili kompaktnu etno-prostornu zonu iz koje će Srbija moći da širi svoj utjecaj ka jugoistoku Sandžaka.
Također, predlažu, da sjedište bar po jedne institucije ili javnog preduzeća od republičkog značaja treba preseliti i dislocirati u Prijepolјe, Priboj i Novu Varoš, da bi ovaj dio Sandžaka dobio na političkom i ekonomskom značaju.
Stvaranjem jedinstvene privredne zone Gornje Podrinje značajno bi se utjecalo na obnavlјanje krupnih industrijskih kapaciteta u sjeverozapadnom dijelu Sandžaka. Priboj u perspektivi, po njima, treba da postane industrijski centar ovog dijela Srbije. Hidroenergetski potencijal i eksploatacija drugih postojećih prirodnih resursa se mora mnogo bolje iskoristiti nego što se činilo do sada.
Stvaranje novih srpskih općina
Paralelno sa procesom konsolidiranja stanja u sjeverozapadnom dijelu koji većinski naselјava srpsko stanovništvo, smatraju da je neophodno preduzeti niz mjera kako bi se održala srpska manjina u jugoistočnom dijelu Sandžaka.
Po mišljenju političkog analitičara Dr. Dušana Prorokovića neophodno je stvoriti tri nove općine u kojima bi postojala srpska većina. To bi bile sljedeće općine; Deževa i Rogozna koje bi se izdvojile iz općine Novi Pazar i općina Štavalj koja bi se izdvojila iz općine Sjenica.
S obzirom na to da se radi o pretežno ruralnim područjima (osim Štavlјa gdje postoji rudnik uglјa kao značajan privredni subjekat), neophodno je, kažu, preduzeti veći broj mjera kojima bi se polјoprivredni proizvođači iz ovog kraja vezali direktno za bogato beogradsko tržište. Na taj način bi im bio obezbjeđen plasman robe i sigurni prihodi, a preko različitih fondova moralo bi im se stalno pomagati u obezbjeđivanju obrtnih sredstava. Ovo su mala sredstva, a uspjeh koji bi se na ovaj način ostvario bio bi ogroman.
Jačanje vojne kontrole nad Sandžakom
Vrlo važan segment odnosa prema Sandžaku, po mišljenju Dr. Dušana Prorokovića je jačanje vojne kontrole nad Sandžakom. Da bi se to postiglo, u regionu Sjenice je neophodno izgraditi veliku vojnu bazu (poput vojne baze “Cepotina” nedaleko od Bujanovca). Pešterska visoravan ima povolјne prirodne karakteristike za spuštanje vazdušno-desantnih snaga, a u najvećem dijelu moguće je koristiti oklopne i motorizovane jedinice. S obzirom na to da je Sandžak zapravo uska zemlјouzina, putem od Ribarića do Priboja (otprilike u pravcu jugoistok-sjeverozapad) dugačka svega 140 km, ovo je čini ranjivom i potencijalno ugroženom i iz vazduha i sa zemlјe.
Proroković smatra, da djelovanjem vezdušno-desantnih i/ili oklopno motorizovanih snaga iz pravca Kosova i BiH ova zemlјouzina može biti brzo zauzeta, a strateška komunikacija Srbije sa Crnom Gorom prekinuta.
U culju jačanja bezbjednosti i odbrambene moći, savjetuje, da se zapušteni vojni aerodrom na Dubinju pored Sjenice rekonstuiše, revitalizira i osavremeni.
Zapaža i naglašava da Pešterska visoravan predstavlјa geografsko težište Sandžaka i da se odatle eventualna dejstva mogu usmjeravati prema dolinama rijeka Drine, Zapadne Morave i Ibra.
Geopolitička kontrola Sandžaka
Srpski analitičari smatraju da u Sandžaku postoje “velikobošnjačke ideje”, odnosno ideje o pripajanju Sandžaka Bosni, i da kod sandžačkih Bošnjaka, čak u većoj mjeri nego kod bosanskih Bošnjaka je izraženo sve čvršće vezivanje i oslanjanje na Islam, što će, po njima, imati za posljedicu porast vjerskog radikalizma,
Oni konstatiraju, da su pogledi sandžačkih Bošnjaka veoma usmjereni prema Ankari, odnosno prema Republici Turskoj, najjačoj regionalnoj vojnoj i ekonomskoj sili, dok ih emocije tradicionalno vežu za Sarajevo, odnosno za BiH. Ocjenjuju, da je Turska živo zainteresirana za Sandžak kao cjelinu, jer neoosmanistički geopolitički planeri u njemu vide važnu kariku u formiranju “zelene transverzale”. Ovakve tvrdnje srpskih analitičra potpuno su u suprotnosti s javno iznesenim stajalištima srpske političke vrhuške na čelu sa Aleksandrim Vučićem, koja ne štedi riječi hvale kada govori o prijateljskim odnosima s Republikom Turskom i njenim predsjednikom Erdoganom.
Također smatraju da je Sandžak geopolitička karika između BiH i Kosova, a na najužem dijelu ovaj koridor se pruža na svega oko 90 km.
Na smanjivanje stepena opće bezbjednosti u Sandžaku, po njima, utječe pretjerano miješanje spoljnih faktora, kao i kriminalizacija društva, s obzirom na to da se ova oblast koristi kao tranzitna ruta za prebacivanje narkotika sa teritorije Kosova na teritoriju BiH, a odatle dalјe na zapad.
Po njihovom sudu, Sandžak bi, pored Bujanovačko-preševske oblasti trebalo da predstavlјa prioritet u stabilizaciji prilika, odnosno predmet intenzivne geopolitičke kontrole Srbije.
Gledano sa geopolitičkog stanovišta, za srpske interese najveći problem, za analitičare, predstavlјaju dešavanja u Novom Pazaru, najvećoj urbanoj sredini Sandžaka. U krajnjoj liniji, Novi Pazar se može potpuno geopolitički izolirati, a Srbija se može posvjetiti jačanju svog utjecaja u drugim dijelovima Sandžaka – tamo gdje je većinsko srpsko stanovništvo. Ali su svjesni da bi takva politika, na duže staze, dovela do velike frustracije novopazarskih Bošnjaka i do snažne radikalizacije njihovog odnosa prema državnoj vlasti, što je kontraefekat koji ne bi bilo poželjno i pametno proizvesti.
Gospodin Proroković ističe da je sandžačka regija za Srbiju vrlo važna, jer ona povezuje Srbiju i Crnu Goru, nalazi se na trasi saobraćajnice Beograd – Južni Jadran i potencijalnog projekta Burgas-Bar. Povezivanje centralne Srbije i jadranskog priobalјa modernom drumskom i željezničkom saobraćajnicom treba da bude praćeno nizom projekata kojima će biti otvarana preduzeća srednje veličine duž ovog saobraćajnog koridora (turistički sadržaji na Zlataru, razvoj raznih uslužnih delatnosti, proizvodnja zdrave hrane, izgradnja drvoprerađivačkih kapaciteta).
Dio ove historijske pokrajine koji se prostire u Crnoj Gori pored Bošnjaka, naselјava i srpsko stanovništvo. Pored toga, Sandžak se geografski naslanja na BiH, odnosno njen entitet Republiku Srpsku, i to na područje gornjeg Podrinja koje također ima veliki geopolitički značaj u budućim projekcijama popravlјanja geopolitičkog položaja Srbije. Zbog toga, po njima, Srbija mora biti vrlo aktivna i pripravna.
Dok Srbija teži učvršćivanju centralizma i jačanju vlasti u Sandžaku, sandžački Bošnjaci žele decentraliziranu i demokratizovanu Srbiju i u njoj modernu i privredno razvijenu evropsku regiju Sandžak sa značajnim stepenom regionalne samouprave, pri tom, ne ugrožavajući i ne dovodeći u pitanje teritorijalni integritet i suverenitet Republike Srbije.
Izvor: Stav.ba