Piše: Esad Rahić
Rifat Burdžović Tršo (1913-1942). Revolucionar, književnik, žurnalista, političar, fenomenalni retoričar i sandžački patriota.
Kada se izgovori njegovo ime, obično se uz to kaže i sintagma “najveći sin Sandžaka”. Ali za mene je Tršo najveći fenomen u cjelokupnoj historiji Sandžaka. I nakon fijaska komunističke ideologije i društvenog sistema zvanog socijalizam krajem XX vijeka, koje je on zastupao, Tršo je ostao i dalje kolosalna historijska ličnost, sa neokrnjenom harizmom u očima svog naroda i svojih zemljaka.
On je za samo 29 godina života ostavio iza sebe takve neizbrisive i impresivne tragove i posljedice svoje djelatnosti, koje ga čine velikim u svim epohama i društvenim sistemima. Tršo jeste bio komunista, ali je iznad svega bio Bošnjak i Sandžaklija. Cijeli život je posvetio borbi za rješavanje identitetskih pitanja sandžačkih Bošnjaka i statusa Sandžaka.
Historičari često pogrešno i površno sagledavaju život i djelo ovog velikog Bošnjaka i Sandžaklije. Ne vide da Tršo nije u prvi plan stavljao komunističku ideologiju i nije sebe doživljavao kao običan instrument u okviru Komunističke partije Jugoslavije, već je i komunističku idelogiju i Komunističku partiju Jugoslavije shvatao i doživljavao kao sredstvo da poboljša položaj sandžačkih Bošnjaka i drugih naroda koji žive u Sandžaku i da na adekvatan način riješi status Sandžaka u novoj Jugoslaviji.
On već 1931. godine javno traži da Sandžak bude posebna banovina u okviru Kraljevine Jugoslavije.On je jedini Sandžaklija, u cjelokupnoj historiji ove regije koji je uspio da za ideju posebnosti Sandžaka, njegovu teritorijalnu i političku cjelovitost u formi autonomne ili federalne jedinice okupi i ujedini pripadnike i bošnjačkog i srpskog i crnogorskog naroda i svih drugih naroda koji žive u Sandžaku. To niko nije uspio ni prije Trša, ni poslije Trša.
Tršo je vidio dalje i više i od svojih savremenika i od historičara. Stvaranje posebnog Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak na čijem je čelu bio on sve do svoje smrti, a koji je od seprembra 1939. godine bio organizaciono vezan za Pokrajinski komitet KPJ Crne Gore, Boke i Sandžaka, a od početka novembra 1941. godine direktno vezan za Centralni komitet KP Jugoslavije, je bio vizionarski potez velikog Trša. On je znao da teritorijalnu organizaciju Komunističke partije Jugoslavije prati i buduća teritorijalno-politička organizacija nove Jugoslavije.
Drugim riječima stvaranje posebnog Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak, znači početak izgradnje posebnog teritorijalnog i političkog statusa Sandžaka u budućoj Jugoslaviji.
On je u saradnji sa svojim istomišljenicima iz redova srpskog i crnogorskog naroda izgradio u Sandžaku i sve druge posebne organe i vojne i civilne vlasti: zanimljivo je da je na konferenciji u Beranama 21. jula 1941. godine izabran prvi narodnosolobnodilački odbor na tlu tadašnje Jugoslavije, Glavni Štab NOV I POJ Sandžaka već 5. novembra 1941 godine (vojna komanda Sandžaka), Ujedinjeni savez antifašističke omladine Sandžaka, Antifašistički front žena Sandžaka itd.
Zahvaljujući Tršu Sandžak je postao posebna teritorijalno-politička i vojna jedinica već od početka narodnooslobodilačke borbe. Treći po redu ustanak u Jugoslaviji, opet zahvaljujući Tršu, je izbio u Sandžaku 14. jula 1941. godine. A to se prikriva, i o tome se šuti.
Već 5. juna 1942. godine fornirana je Treća sandžačka udarna prolerterska brigada čiji je politički komesar bio Tršo, da bi kasnije bile formirane i Četvrta i Peta sandžačka udarna proleterska brigada.
Sandžak je od budućeg autonomnog ili federalnog statusa mogla udaljiti jedino Tršova smrt. I na tome su intenzivno radili naročito crnogorski komunisti, koji su željeli da Sandžak nakon rata bude sastavni dio Crne Gore.
Oni su faktički Trša i njegove saborce Vladimira Kneževića Volođu i Tomaša Žižića predali u ruke bosanskom četnicima, čak ima podataka da su ih zajedno sa četnicima zarobljavali i vezivali, da bi ih četnici u noći između 2. I 3. oktobra 1942. godine, nakon strahovitog mučenja i iživljavanja zaklali i bacili u Grujića jamu nedaleko od Trnova i Mrkonjić grada.
Da je sjeme posebnosti Sandžaka čvrsto izraslo kod sva tri sandžačka naroda govori i činjenica da je 20. novembra 1943. godine održano Prvo zasijedanje ZAVNOS-a u Pljevljima. Ali nije bilo više među živima Trša, da tu ideju iznese do kraja.
I ponavljam, Tršo nije bio veliki zato što je bio komunistički rukovodilac, već zato što je bio najveći borac u cjelokupnoj historiji za rješavanje statusa Sandžaka. I niko nije bio bliži ostvarenju tog cilja i te ideje od Trša.
Sadašnji sandžački lideri treba da se ugledaju na njega i da uče od velikog Trša kako se iskreno i svim srcem treba boriti za Sandžak.
Izvor: Sandzacke.rs