Španija ne dijeli osjećaj krivice koji, zbog Holokausta, opterećuje evropske države poput Njemačke i Francuske a to u velikoj mjeri objašnjava zašto u Španiji postoji gotovo jedinstvena mobilizacija protiv genocida u Gazi.
Na poznatoj internetskoj prodavnici, palestinska zastava je u samo godinu dana poskupjela sa 4,26 na 15,99 eura. Ova trivijalna činjenica ne govori samo o logici tržišta, nego i o tome šta Palestina danas znači ljudima. Ispod široke solidarnosti španskog društva s Palestinom, prema istraživanju Kraljevskog instituta Elcano, čak 82 posto Španaca smatra da se u Gazi odvija genocid, leži duboka, često zanemarena istina: kao i Palestinci, i mi, Španci, odbijamo da budemo pijuni u tuđoj historiji, onoj evropskoj, u kojoj se dogodio Holokaust. Ova činjenica ključna je za razumijevanje širokog odbacivanja izraelskog nasilja u Gazi.
Ne zato što, kao Arapi, u Palestini vidimo obnovu gubitka Al-Andalusa, s padom Granade 1492. godine i kasnijim protjerivanjem 300.000 Španaca jer su bili muslimani (nakon što je već protjerano 100.000 Jevreja). Ne, u Španiji su i historiografija, i vlast, i aristokratija stoljećima ignorisali andaluzijsko nasljeđe kao dio iberijske kulture.
Ali šta ako bi narodi imali sjećanje oslobođeno zvanične “memorijalizacije“? Ako bi postojalo kolektivno pamćenje koje struji društvenom podsviješću, izvan kontrole države i normi? Upravo takvo sjećanje čini da Al-Andalus i dalje živi kao potisnuta, ali goruća tema španske desnice, koja ne podnosi pomisao da smo ikada bili išta drugo osim “stari kršćani“.
Da bismo razumjeli današnju špansku solidarnost s Palestinom, ne moramo ići pet stoljeća unatrag, dovoljno je pogledati bližu prošlost. Posebna mješavina političkih i kulturnih faktora oblikovanih tokom Francove diktature i tranzicije u demokratiju objašnjava zašto Španci odbacuju dominantne evropske poglede na Izrael i Palestinu.
Za razliku od drugih evropskih zemalja, naročito Njemačke i Francuske, u Španiji ne postoji kolektivni osjećaj krivice zbog Holokausta. Zbog toga se država Izrael ne doživljava kao moralna kompenzacija. Izrael je, jednostavno, još jedna zemlja i kao takva može biti predmet kritike i osude.
Izolacija Francovog režima nakon Drugog svjetskog rata natjerala ga je da razvije posebne odnose s novonastalim arapskim državama, s kojima je dijelio osjećaj poniženja pred zapadnim kolonijalnim silama. Arapski svijet je tada proživljavao traumu Nakbe, etničkog čišćenja Palestine između 1947. i 1949. godine, kada je 750.000 Palestinaca protjerano iz svojih domova tokom stvaranja države Izrael.
Francov režim je tada pokrenuo sentimentalno “špansko-arapsko prijateljstvo“, pažljivo očišćeno od neugodnih aspekata andaluzijskog nasljeđa. Ovaj “bratski savez“ odgovarao je nacionalističkim ambicijama novih arapskih režima. Egipat je 1950. osnovao Egipatski institut za islamske studije u Madridu, a španska vlada je 1954. otvorila Hispano-arapski institut za kulturu. Današnje institucije poput “Casa Árabe“ direktni su nasljednici te politike.
Španija nije priznala Izrael, osnovan 1948, sve do januara 1986. godine, neposredno pred ulazak u Evropsku ekonomsku zajednicu. To je učinjeno na skromnoj ceremoniji u Hagu. Nasuprot tome, već 1979. tadašnji premijer Adolfo Suárez, simbol mlade španske demokratije, primio je Jasera Arafata, vođu PLO-a, u palači Moncloa, postavši tako prvi zapadni lider koji je to učinio. Fotografija tog susreta i danas zauzima počasno mjesto u Muzeju Jasera Arafata u Ramali.
Na taj način Suárez je demokratski nastavio određene vanjskopolitičke linije frankizma, iz kojeg je i sam potekao. To nasljeđe i danas živi u umjerenom krilu Narodne partije (PP), iako se često sukobljava s desničarskim “jastrebovima“. Tako je 2014. vlada Mariana Rajoya, uprkos konzervativnoj orijentaciji, privremeno uvela embargo na izvoz oružja Izraelu. Današnje približavanje PP-a Netanyahuovoj politici, dakle, proizlazi iz neoliberalnih ekonomskih interesa, a ne iz istorijske tradicije španske desnice.
Paradoksalno, podrška Izraelu i cionizmu u prošlosti je više pripadala lijevom spektru, mnogi socijaldemokratski aktivisti odlazili su u kibuce nakon 1967. godine.
Postoji još jedan, suptilniji razlog španske specifičnosti, živa kolektivna memorija terorizma. Nakon napada 11. marta 2004. javnost je postala izuzetno osjetljiva na manipulacije na tom polju. Zbog toga su masovna kažnjavanja, odmazde i proizvoljna hapšenja izraelske vojske osuđivani i mnogo prije današnjeg genocida u Gazi.
Ono što današnju podršku Palestini u Španiji čini jedinstvenom jeste njen transverzalni karakter, uključuje sve slojeve društva, bez jasnih podjela po generaciji, klasi, spolu ili geografiji. Ovaj tip aktivizma, rođen u pokretu 15-M (Indignados), danas se obnavlja u općinama, univerzitetima, školama i firmama. Istraživanja pokazuju da, osim krajnje desnice, politička pripadnost gotovo da ne utiče na stav o Palestini.
Takva široka solidarnost, koju simbolizuju zastave, kufije i lubenice, odražava “stvarnu Španiju“, onu koja odbija polarizaciju i prepoznaje u palestinskoj borbi vlastiti osjećaj dostojanstva i prkosa.
Luz Gómez je profesorica arapskih studija na Autonomnom univerzitetu u Madridu i autorica knjige “Palestina: Nasljeđujući budućnost“; ovaj je komentar napisala za današnji El Pais