Predsjednica Evropske komisije, Ursula von der Leyen, danas je službeno posjetila Memorijalni centar Srebrenica. Položila je cvijeće, odala počast žrtvama genocida, obišla stalne postavke i arhiv Centra, razgledala eksponate i razgovarala s preživjelima.
U društvu direktora Emira Suljagića, predsjedavajućeg Upravnog odbora Hamdije Fejzića i predsjednice Udruženja “Pokret majki enklava Srebrenica i Žepa” Munire Subašić, ponovila je ono što evropski zvaničnici ponavljaju već tri decenije: da je genocid u Srebrenici „najmračnije poglavlje evropske historije“, da je “istina o Srebrenici neupitna“ i da će „Evropska unija zauvijek pamtiti“.
Na prvi pogled, to je čin pijeteta, geste koje se očekuju od lidera najveće evropske institucije. Ali upravo ta posjeta, i sve riječi koje su izrečene tom prilikom, otkrivaju ponor između evropskog moralnog diskursa i evropske političke stvarnosti. U trenutku dok Ursula von der Leyen u Potočarima govori o “dužnosti da se očuva istina i pravda“, u Gazi, pod ruševinama, pod okupacijom, pod glađu i blokadom, milioni civila žive i umiru pod istim onim obrascima zločina koje je Evropa u Srebrenici prisegnula da se nikada više neće ponoviti.
Ta razlika između riječi i čina, između ceremonije i savjesti, između moralne retorike i političke prakse zove se licemjerje.
Ursula von der Leyen, predsjednica Evropske komisije i lice evropske moći, u više od godinu i po dana otkako traje izraelska ofanziva na Gazu, nikada nije izgovorila riječ “genocid” u tom kontekstu. Ni jednom.
Ne u govorima pred Evropskim parlamentom, ne u obraćanjima medijima, ne u intervjuima, ne na društvenim mrežama. Ona je govorila o „humanitarnoj katastrofi“, o “kršenju međunarodnog humanitarnog prava“, o “potrebi zaštite civila“ i “neometanom pristupu pomoći“. Najdalje što je otišla bilo je da u svom govoru o stanju Unije u septembru kaže da se mora “zaustaviti ono što mnogi stručnjaci opisuju kao genocid“.
To je odbrambeni mehanizam briselskog birokrate koji zna da svaka riječ ima težinu i da svaka rečenica može otvoriti vrata sankcijama, sudovima, embargima i obavezama. Zato se izbjegava suština, termin “genocid“, i zato se govori u pasivnim konstrukcijama: “opisano kao“, “smatrano“, “procijenjeno“.
A ako je genocid u Gazi “opisano kao“ genocid, onda je genocid u Srebrenici, valjda, „dokazano kao“ genocid. Ali ta razlika u glagolima zapravo otkriva dubinu evropske moralne selektivnosti: Evropa priznaje samo ono što se više ne može promijeniti, ono što je završeno, što ne traži političku reakciju. Za mrtve iz 1995. može se reći “genocid“, jer to više ništa ne mijenja. Za žive iz Gaze se ne smije reći, jer bi to sve promijenilo.
Von der Leyen nije ideološki saveznik izraelske desnice, ali nije ni kritičarka. Njen odnos prema Netanyahuu je pragmatičan, hladno diplomatski, a u kriznim trenucima otvoreno zaštitnički. Nakon napada Hamasa sedmog oktobra 2023. bila je među prvim evropskim liderima koji su stali uz Izrael bez rezerve: “Ovo je terorizam u najodvratnijem obliku. Izrael ima pravo na odbranu.”
Kasnije, kada su slike spaljenih bolnica, mrtve djece i razorenih škola preplavile svjetske medije, von der Leyen je počela govoriti o “humanitarnoj katastrofi“. Ali to nije bilo preuzimanje odgovornosti, to je bila reakcija na javni pritisak i strah od reputacijske štete. Evropska komisija, pod njenim vodstvom, čak se distancirala od vlastite potpredsjednice Terese Ribere kada je ova rekla da Izrael u Gazi čini genocid. Portparol Komisije tada je jasno rekao: “To nije stav Evropske komisije.”
Von der Leyen je u međuvremenu, pod rastućim pritiskom javnosti, počela koristiti „instrumente“: predložila je “privremeno preispitivanje trgovinskog sporazuma s Izraelom“, najavila sankcije „protiv ekstremističkih ministara“ u izraelskoj vladi, govorila o „suspenziji pomoći naseljima“. Ali to je sve ostalo na priči, bez konkretnih poteza.
I onda, nakon svega, dolazi u Srebrenicu. Na mjesto gdje ne može izbjeći izgovoriti tu riječ. U Potočarima, među bijelim nišanima, kaže da „Evropa nikada neće zaboraviti“. Ali dok to izgovara, ne vidi ili ne želi da vidi da upravo to “nikada više“ već gubi značenje u evropskoj politici. Doći u Srebrenicu nije hrabrost, reći da je tu počinjen genocid ne znači strah od sankcija, promjena, ne traži političku hrabrost. Gaza, s druge strane, traži sve to. Zato Evropa pamti Srebrenicu, ali zaboravlja Gazu, ako je ikada uopće i mislila na nju.
Dodatna je ironija u činjenici da je Von der Leyen danas u Srebrenici bila u društvu direktora Memorijalnog centra Emira Suljagića. Osobe koji vodi instituciju sjećanja i govori o “neodustajanju od istine“, ali koji nikada, ni lično ni institucionalno, nije osudio genocid u Gazi. Jer “to nije njegova bitka“ i jer “Memorijalni centar ne treba biti politička platforma“. Suljagić je tako svoj moralni kredibilitet ograničio na prostor nekadašnje fabrike akumulatora. I svojom šutnjom o Gazi postao saučesnik. Von der Leyen daje toj šutnji evropski pečat.
Svaka posjeta Srebrenici, svaki govor, svaka deklaracija, ima smisla samo ako iz nje proizlazi univerzalna poruka. Ako “nikada više“ zaista znači nikada više za sve. U svakom drugom slučaju te riječi gube smisao. Gaza je postala ogledalo u kojem se vidi istinska priroda evropske politike. Kada Evropska komisija izbjegava izgovoriti riječ „genocid“, ona zapravo štiti vlastitu nemoć.
Jer ako bi priznala da se u Gazi dešava genocid, morala bi djelovati: prekinuti trgovinske odnose, suspendovati sporazume, sankcionisati odgovorne, podržati tužbe pred Međunarodnim sudom pravde. Ali Evropa to neće uraditi, jer bi to značilo suprotstaviti se Izraelu, a time i Sjedinjenim Državama. Zato je lakše okačiti cvijet u Potočarima, obilježiti protokolarno genocid iz prošlog stoljeća a širom zaklopiti oči pred genocidom koji se odvija danas, uživo, pred našim očima.
Izvor: Bosna.hr