Sa džamijom Al-Aqsa koja je faktički podijeljena između muslimana i Jevreja, Palestinci strahuju da je naredni potez Izraela – izgradnja Trećeg hrama – bliži nego ikad, dok treće najsvetije mjesto u islamu gubi svoj identitet.
Jevrejske molitve, pjevanje, ples i podignute izraelske zastave sve češće su prizor unutar kompleksa Al-Aqse u Starom gradu Jerusalema. Ono što je prije nekoliko godina bilo nezamislivo, danas se odvija gotovo svakodnevno. Palestinci upozoravaju da je status quo, koji je decenijama garantovao isključivo islamski karakter svetilišta, faktički nestao.
“Ono što se dešava predstavlja ključnu fazu nasilnog nametanja jevrejskog suvereniteta nad džamijom Al-Aqsa i njenog prostornog dijeljenja“, kaže Aouni Bazbaz iz Islamskog vakufa, organizacije koja formalno upravlja džamijom.
Izrael je, međutim, tokom godina sistematski potkopavao ulogu Vakufa – od kontrole posjeta i iskopavanja do zabrana zapošljavanja osoblja i čak unošenja tepiha doniranih iz Jordana.
Nova realnost
Od 7. oktobra 2023. godine, kada je Hamas pokrenuo napad koji je nazvao “Potop Al-Aqse“, izraelske vlasti dodatno su pojačale ograničenja za muslimane. Muškarcima mlađim od 50 godina često se odbija ulaz, dok Palestinci iz Gaze i Zapadne obale gotovo da uopšte nemaju pristup.
Istovremeno, upadi izraelskih doseljenika narasli su do rekordnih razmjera. Samo u 2024. godini, više od 57.000 Jevreja ušlo je u kompleks, gdje sve češće izvode javne molitve, padaju ničice, čitaju Toru i razvijaju izraelske zastave – što je nekada bilo strogo zabranjeno.
Ministar sigurnosti Itamar Ben Gvir otvoreno podržava promjenu pravila igre, dopuštajući javne molitve i poručujući da “politika od sada glasi: više jevrejskih vjernika, manje provođenja zakona“.
Treći hram kao cilj
Palestinci i analitičari strahuju da je sve ovo dio šire strategije – da se Al-Aqsa prvo podijeli vremenski, a zatim i prostorno, po uzoru na džamiju Ibrahimi u Hebronu, koja je na kraju dijeljena između muslimana i Jevreja.
Izraelski političari krajnje desnice otvoreno govore o obnovi Trećeg hrama. Ministar finansija Bezalel Smotrich u maju je poručio da će Izrael „obnoviti Hram ovdje“, dok su drugi poput poslanika Amita Halevija predlagali podjelu kompleksa i ukidanje jordanskog starateljstva.
Strah od nepovratnog
Za muslimane širom svijeta, Al-Aqsa je treće najsvetije mjesto u islamu, simbol borbe za slobodu i identitet. Ali dok traje rat u Gazi i dok se globalna pažnja usmjerava na regionalne sukobe, Palestinci upozoravaju da je Al-Aqsa u najvećoj opasnosti do sada.
“Naš autoritet nad Al-Aqsa je nula“, priznaje visoki zvaničnik Vakufa. “Priča o podijeljenom suverenitetu više nije ideja. To je projekat koji se već sprovodi.“
Palestinci strahuju da, ako se ovaj trend nastavi, Al-Aqsa će izgubiti svoj status i biti pretvorena u ono što izraelska krajnja desnica već otvoreno zagovara – lokaciju za izgradnju Trećeg hrama.